Lou roumavàgi à Nouesto-Damo-de-la-Gàrdi a pas qu'uno fàci souleto. Pòu èstre soulenne pèr lei proucessien que si li seguisson bandiero, cièrgi e crous, coumo au siècle XVIe pèr la Fèsto-Diéu vo dóu tèms dei pudemié que magagnèron Marsiho ei siècle XVIIIe e XIXe; e enca vuei pèr lou 15 d'avoust. Si fa majimen en groupe pèr lei fidèu vengu de Marsiho vo dóu de-fouero emé sei paròqui vo sei mouvamen d'Egliso. Si fa soulet pèr la moulounado deis anounime "que Diéu soulet n'en saup lou noum", coumo va disié l'Egliso antico; e pèr aquéstei ràrei fidèu que li leissèron soun signet, de còup que l'a ilustre, sus lei cartabèu de la baselico.

​

1 - Roumiéu en proucessien

Uno proucessien es uno marcho de fidèu emai de mumbre dóu clergié que seguisson un pourtaire de crous. Aquéu d'aqui es enviróuta pèr de pourtaire de lanterno pèr si remembra que Jèsus es la vertadiero lumiero. "Suplicacien soulenno" demandado à Diéu, de còup pèr l'entre-messo de la Vièrgi vo d'un sant, simbouliso la coumunauta dei cresènt en roumavàgi sus aquesto terro. Arribon proumié lei counfrarié - deis assouciacien de fidèu - emé sei bandiero davans, lei religious, puei lou clergié parrouquiau, lou capito de la catedralo e l'óuficiant, prèire vo evesque. Dins lou couar de la proucessien : lou Sant-Sacramen (pourta dins un sant-soulèu), uno estatuo vo enca un relicle. Lei fidèu seguisson lou courtègi. Fin qu'à la fin dóu siècle XIXe, leis autourita civilo li passavon davans. Cantico e recitacien de preguiero martelon lou camin de la proucessien.

​

2 - Lei proucessien de l'estatuo de la Vièrgi de la Gàrdi dóu siècle XVIIe au siècle XIXe

Fin qu'en 1878, annado que fuguè enebido pèr lou municìpi, la grando proucessien dins la vilo de Marsiho fuguè la de la Fèsto-Diéu, celebrado doui mes après Pasco. Tre lou siècle XVIIe, à-n-aquelo óucasien, si pouerto pèr carriero uno estatuo d'argènt de la Vièrgi de la Gàrdi. De penitènt – sòci d'assouciacien de laï, em'un capouchoun sus sa tèsto pèr resta tout au còup umble emai anounime – fan davala l'estatuo en proucessien. Lou souar, un long courtègi prene lou camin countràri pèr fa l'acoumpagnado à la Vièrgi dins sa capello "em'un fube de mounde dins la devoucien, au boumbe dóu canoun". En 1661, uno roumansiero parisenco, Madaleno de Scudery, retrais aquelo "proucessien remirablo" e clavo coumo acò "De ma vido, ai jamai agu vist un espetacle mai flambant".

​

3 - Lou roumavàgi liga ei pudemié

Dóu tèms dei pudemié, es publicamen que fuguè envoucado l'ajudo à la Vièrgi. Après la pèsto de 1720, Mgr de Belsunce ourganisè lou 8 de setèmbre de 1721 uno grosso proucessien d'acien de gràci despuei la catedralo à Nouesto-Damo-de-la-Gàrdi. Au siècle XIX, lei pudemié de coulera coungreièron de gèste couleitiéu de pieta. En 1835 e 1847, l'estatuo fuguè menado en vilo emai espauvado à la catedralo que lei Marsihés si li rendeguèron à bóudre. Pèr lei pudemié siguènto, lei roumiéu èron noumbrous de si metre souto la prouteicien de la Vièrgi de la Gardo.

​

4 - Enjusquo la fin deis annado 1950, lou "roumavàgi de cade jour"​

En 1878, quouro lei proucessien fuguèron enebido pèr lei republican anticlericau, lou dóutour Augustin Fabre, proufessour à l'Escolo de Medecino emai "mègi de la pauriho" aguè l'idèio d'enrouta lou roumavàgi de cade jour à Nouesto-Damo-de-la-Gàrdi. Vuetanto an de tèms, aperaqui, leis assouciacien devouciouso de toui lei parròqui emai dei couvènt si relevèron pèr fin que l'aguèsse de fidèu cade jour pèr li mounta sus la couelo en roudelet – mai noun en courtègi – e pèr fin que l'aguèsse ensinto uno trevanço dóu santuàri sènso cala.

​

5 - Lou roumavàgi que si fa soulet

Es d'abord aquéu dei miliasso d'anounime vengu, soulet vo en famiho, pèr counfisa à Marìo sei joio coumo sei dificulta. Mai lou jour que li passèron à Marsiho, Francés 1é, lou papo Clemènt VII e Louei XIII escalèron la couelo. Lou santuàri fuguè tambèn vesita pèr mant un persounàgi vengu puei ilustre coumo la màji part dei papo de l'epoco de vuei, que li venguèron avans que fuguèsson dins soun pountificat, vo enca de Sant Jan Bosco, de Santo Terèso de l'Enfant-Jèsus emai dei benurous Marìo de Jèsus Deluil-Martiny e Carle de Foucauld.

​

6 - Lou roumavàgi emé lou mounto-davalo

En 1889, l'enginaire Mile Maslin aguè l'idèio de basti, sus lou pendis d'uno enciano peiriero, un mounto-davalo un pau coumo aquélei que venien d'arnesca la tourre Eiffel. Inagura lou 30 de juiet 1892, apartenié ni à la baselico ni à la vilo mai à-n-uno soucieta privado. Emé sei douei gabino, marchavo "à toumbarello d'aigo". Un còup arrivado amount, la gabino, touto cargado d'aigo qu'èro dins sa servo, davalavo.

Aquesto davalado si fasié de coutrìo emé la segoundo gabino que partié d'avau delestado de soun aigo. La Soucieta decidè en 1967 de pus esplecha lou mounto-davalo, que sa restauracien aurié foueço cousta. En mai d'acò, lei vesitaire que mountavon sèmpre que mai emé la vouaturo, lou prenien en demens. Avié marcha 75 an de tèms sènso auvàri. Lou toumbèron en 1974.